‘Terug naar de natuur’

Natuurbegraafplaats Koningsakker in Arnhem, een open landschap waar overledenen in de schaduw van de abdij Koningsoord in de natuur opgaan. En waar nabestaanden niet alleen een plek voor hun rouw vinden, maar ook begeleiding.

Angela de Smit steekt een kaarsje aan, kijkt in de vlam en houdt even stil voordat ze de kaars neerzet. In de eenvoudige, kleine kapel valt het licht door de gele zijramen en tekent strepen en puntjes op bodem en muur. In de stilte sluipt het gezang van de vogels en het ruisen van de bladeren – geluiden die eraan herinneren dat dit geen gewone kapel is. Zodra Angela de Smit uit het kleine gebedshuisje stapt, strekt zich een groot natuurgebied voor haar uit. Een wandelparadijs dat echter een begraafplaats is. Angela heeft op de natuurbegraafplaats Koningsakker in Arnhem haar moeder begraven. “Het is zo’n fijn gevoel te weten dat ze hier in de natuur begraven ligt. Vroeger hebben wij hier met de familie vaak gewandeld”, vertelt Angela de Smit wier moeder in 2020 op 92-jarige leeftijd aan corona is overleden. De persoonlijke verbinding met deze plek was slechts een van de redenen om Koningsakker als begraafplek te kiezen. “Mijn moeder was heel gelovig. Vooral Maria nam in haar geloof een grote plaats in. Toen ze voor het eerst de plattegrond van Koningsakker zag, was voor haar duidelijk dat ze in de buurt van de Mariakapel wilde liggen, met ‘blik’ op de abdij.” De natuurbegraafplaats Koningsakker hoort namelijk bij de abdij Koningsoord van de zusters trappistinnen. Zij zijn in 2009 van Brabant naar Arnhem gekomen. Enkele jaren daarna zijn ze begonnen een natuurbegraafplaats te plannen – vooral met de bedoeling een nieuwe bron van inkomsten te scheppen. Maar ook om natuurliefhebbers de mogelijkheid te bieden er te komen wandelen. Omdat de trappistinnen een contemplatieve communiteit zijn was het van belang dat de hervorming van de 17 hectare grond rond Koningsoord hun stilte en de naar binnen gerichte levenswijze zou waarborgen.

 Zuster Julian was overste toen de begraafplaats in 2019 opende. “In het begin was ik verbaasd dat de abdij een hele grote trekker is”, zegt ze. “Maar nu niet meer. Met de nabijheid van de abdij is ook een andere reden verbonden die veel mensen geruststelt: het idee dat er ‘s nachts op hen wordt gelet. Dat is een bijzonderheid van deze begraafplaats: de meeste andere natuurbegraafplaatsen liggen immers mijlenver weg van de bewoonde wereld.” Ondanks het feit dat Koningsakker een door de trappistinnen geïnitieerd project is, staat de begraafplaats open voor iedereen, ongeacht afkomst en religie. “Van begin af aan hebben we gezegd dat we niet alleen een rooms katholieke natuurbegraafplaats willen zijn, dat schrikt mensen af. De begraafplaats als gehele ruimte is geen gezegende grond. Wie zijn graf wil laten zegenen mag dat natuurlijk laten doen”, aldus zuster Julian die als afgevaardigde van de communiteit altijd meebeslist over wat er met en rondom Koningsakker gebeurt – van de vormgeving tot het personeel. Bij organisatorische taken zoals mensen ontvangen en grafrechten reserveren zijn de zusters echter niet betrokken. Daarvoor zijn er de medewerkers die bij de organisatie Natuurbegraven van Waarde horen. “Maar op zondagmiddag hebben we een roulatiesysteem op vrijwillige basis. Er is dan iemand van ons zusters aanwezig en die informeert geïnteresseerden.” Deze inzet en zuster Julians wekelijkse overleg met locatiebeheerder Riny Bergervoet maken de concrete samenwerking tussen de abdij en de natuurbegraafplaats duidelijk.

Geen zorgen over onderhoud

Riny Bergervoet is de ceremoniezaal in het ontvangstgebouw aan het klaarmaken. Het hele team is betrokken om de uitvaart voor te bereiden die deze middag plaatsvindt. Riny Bergervoet zet nog enkele stoelen recht in de hoge, lichte ruimte die stijlvol in hout en natuurtinten is gehouden. “Elke uitvaart hier is heel individueel. Hoe de afscheidsceremonie met catering en eventuele plechtigheid eruit ziet kan iedereen zelf vastleggen.” Niettemin heeft ze met haar team vastgesteld: “Veel van de inmiddels 450 begraven mensen hebben gekozen voor begraven hoewel de algemene trend in de samenleving cremeren is. Het onderhoud van een urngraf is immers gemakkelijker. Maar op een natuurbegraafplaats hoeven nabestaanden zich in elk geval niet om het onderhoud te bekommeren omdat het de bedoeling is dat elk graf, zowel kist als urn, helemaal opgaat in de natuur.” De natuur ontfermt zich over het lichaam en zo sluit zich de cirkel van leven en dood. Dat vindt ook Roos Kwakernaak zo mooi. “Het teruggeven aan de natuur is ook een soort van leven. Op een gewone begraafplaats doe je er een deksel op. En dat was het, er gebeurt niets meer. Maar hier groeit zo veel en in elk seizoen ziet de begraafplaats er anders uit”, aldus Roos. Haar man is in 2019 overleden. Toen zij wisten dat hij ongeneeslijk ziek was, hebben ze in de krant over een open dag op Koningsakker gelezen en aan een rondleiding deelgenomen. “Het was heel raar, maar ook echt prachtig, een feestelijke stemming”, herinnert Roos Kwakernaak zich. Ze zit op een bankje aan de rand van het lenteveld, een van de vier velden die naar de seizoenen zijn genoemd. Ze kijkt naar het graf van haar man en vertelt met een licht bevende stem vol dankbaarheid: “Het liefste wat mijn man en ik deden was samen door een wei lopen, bloemetjes kijken, op de knieën zitten en vegetatieopnames doen. Hij was ecoloog en heeft de passie voor planten in mij ontvlamd.”

Hulp in het rouwproces

En met deze passie draagt ze nu haar steentje bij door haar vrijwilligerswerk voor Koningsakker. “Er zijn mensen die helpen bij uitvaarten, anderen werken in het groen – daar hoor ik bij. Omdat de begraafplaats voormalig landbouwgebied was, is de bodem nog heel voedselrijk en zijn er veel planten die andere planten verdringen”, legt Roos Kwakernaak uit. Ze loopt over het lenteveld naar een soort delta: verschillende hoge planten verzamelen zich op een lange, smalle, lichte verhoging die zich als een vertakte arm over het veld verspreidt. “Dat zijn loopgraven uit de Tweede Wereldoorlog”, zegt Roos Kwakernaak en doet een stap naar de wildgroei om een plant aan te raken. Een zuring, bruin en weerbarstig, houdt ze tussen de vingers. “Die willen we eruit halen, maar dat is niet zo gemakkelijk”, zegt ze en vertelt enthousiast over hun werk in de natuur. Werk dat haar heeft geholpen in haar rouwproces. Werk waarmee ze een stukje kan zorgen voor haar gestorven man, “voor zijn ziel die er ergens in de natuur is.” Af en toe komt ze met haar kleinkinderen naar het graf en dan picknicken ze samen. Of Roos Kwakernaak zit aan het graf alleen met een thermosfles, drinkt thee “en dan geef ik hem ook een slok”, zegt ze en lacht. Dat is een eigenschap die veel mensen aan een natuurbegraafplaats waarderen: er is geen min of meer vast bezoek protocol. Integendeel: anders dan bij gewone begraafplaatsen nodigt de omgeving de bezoekers uit om niet alleen een soort plicht te vervullen en voor de overledenen te bidden maar ook om voor zichzelf een bijzonder moment van stilte te vinden. Om van de verschillende geluiden te genieten, over de velden te wandelen of te fietsen, of zich gewoon te verheugen over de schoonheid van een seizoen en zijn vegetatie.

Bloemen niet toegestaan

Steeds meer mensen voelen zich aangetrokken tot natuurbegraven, dat bevestigt het in de laatste jaren sterk groeiende aantal natuurbegraafplaatsen in Nederland. “Naar Koningsakker komen mensen uit het hele land”, zegt Riny Bergervoet. Ze komen voor een groepsrondleiding die regelmatig plaatsvindt of maken een individuele afspraak. “Circa 1700 mensen hebben al bij leven een plek en daarmee een blijvend grafrecht gekocht. Het zijn vooral mensen tussen de 55 en de 80 jaar die een plek uitzoeken.” Paren kiezen vaak samen een dubbelgraf zoals Roos Kwakernaak en haar man hebben gedaan. Ook Angela de Smit heeft al haar plek naast haar moeder gereserveerd. Voor haar als alleenstaande is het heel geruststellend om te weten dat niemand haar graf zal hoeven te verzorgen. Maar wie voor natuurbegraven kiest moet zich er bewust van zijn dat er ook enkele regels bestaan die tijdens de verwerking van de dood door een nabestaande misschien niet gemakkelijk zijn om te respecteren. Zo zijn er geen grafmonumenten, er bestaat slechts de mogelijkheid om een boomschijf op een graf neer te zetten, met een individuele inscriptie. Ook zonder markering is het eenvoudig de precieze locatie van het graf terug te vinden: alle GPS-coördinaten zijn in het grafregister opgeslagen – maar ook op een speciale website. Door de website op het startscherm van een smartphone te plaatsen en het graf in te toetsen krijgen familie en vrienden van overledenen een precieze routebeschrijving. Een ander opvallend verschil met gewone begraafplaatsen is dat bloemen alleen bij de bijzetting mogen worden neergelegd. Na twee weken worden ze weggenomen. “Daarna mocht ik geen bloemen meer neerzetten”, vertelt Roos Kwakernaak. “Dus toen de sterfdag van mijn man een jaar was geleden, ben ik bloemen gaan brengen aan de medewerkers omdat ik van hen zo veel warmte kreeg.”

Onderdeel van

Een kenmerk dat Koningsakker voor Roos Kwakernaak en Angela de Smit zo uniek maakt, is dat ze zich hier deel van een gemeenschap voelen. Op een ongedwongen en natuurlijke manier. “Als ik mijn moeder bezoek kom ik vaak mensen tegen die hier ook iemand hebben begraven. Dan komen we in gesprek. De medewerkers ken ik ook heel goed. Bij hen voel ik mij altijd welkom”, zegt Angela de Smit. Ze is uit de kapel naar het graf van haar moeder gelopen. Ze gaat op haar knieën, een hand streelt over de boomschijf met het gegraveerde opschrift voor haar moeder. “Het verdriet blijft altijd. Maar het is zo‘n fijn gevoel om hier te zijn”, zegt Angela de Smit. “Bijzonder”, “mooi” en “fijn” zijn woorden die ze vaak gebruikt. Maar woorden blijken niet genoeg te zijn om uit te drukken wat de sfeer op Koningsakker zo bijzonder maakt. “Het is een stukje van mijn leven geworden waardoor de dood draaglijker wordt”, zo verklaart Roos Kwakernaak dit onbeschrijfelijke gevoel. Nu met vaste stem en vol vertrouwen

Bron: Pia Scheiblhuber / Kerk Wereldwijd
Fotografie: Karin Hendriks